Địa chỉ: 9559+2GM Đường đi Liên Chung, Liên Chung, Tân Yên, Bắc Giang
Từ TP Bắc Giang có nhiều đường để đến núi Dành nhưng tôi chọn đi theo Quốc lộ 17 rồi rẽ vào đường liên xã Việt Lập-Liên Chung. Đang là mùa đông nên hai bên đường là một màu xanh mướt của ngô, khoai lang và nhiều loại rau màu khác. Đi khoảng 5 km từ lối rẽ, Khu di tích lịch sử văn hóa núi Dành đã hiện ra trước mắt tôi.
Quần thể Khu di tích Núi Dành Bắc Giang thuộc xã Liên Chung và Việt Lập huyện Tân Yên là địa điểm hội tụ trường hợp không thiếu cho nâng tầm phát triển du lịch văn hóa truyền thống cổ truyền, tâm linh và du lịch sinh thái. Núi Dành là địa điểm có cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp, bao quanh là hệ thống các di tích đền Dành, chùa Không Bụt, đình Vường.
Tới với khu di tích núi Dành, du khách còn được thưởng thức các đồ ăn đặc sản nổi tiếng miền quê như sâm nam, nem nướng,… và được nghe các điệu hát Ống, hát Ví của các cư dân trong vùng làm say lòng biết bao du khách.
Giới thiệu về Khu di tích Núi Dành – Bắc Giang
Núi Dành nằm cách dòng sông Thương thơ mộng không xa, có đỉnh cao nhất khoảng 117 m so với mặt nước biển và là dãy núi lớn thứ hai của huyện Tân Yên sau núi Đót (xã Phúc Sơn). Nơi đây có cảnh quan thiên nhiên đẹp với rừng thông khoảng 50 năm tuổi. Nhiều người đến núi Dành có chung nhận xét như đang ở trong rừng thông TP Đà Lạt (Lâm Đồng). Anh Hoàng Tiến Dũng ở xã Mường Than, huyện Than Yên (tỉnh Lai Châu) nói: “Tôi biết núi Dành qua Internet đã lâu, nay mới có dịp tới thăm. Quả thật phong cảnh nơi đây rất đẹp, không khí trong lành, ngồi nghe thông reo thật lãng mạn. Nếu có dịp, tôi sẽ rủ người thân và bạn bè tới đây chơi”.
Với địa hình núi uốn lượn, quanh co, chỗ dốc, chỗ thoải, tới với núi Dành, du khách để được tham gia trải nghiệm 1 hành trình du lịch tâm linh sinh thái. Bao quanh núi là bạt ngàn rừng thông, bạch đàn xanh rất tốt, có rất nhiều cây đã được trồng lâu năm. Không khí thoáng rộng, thoáng mát tạo cảm giác thư thái. Đường lên núi Dành được xây bậc lát gạch với 345 bậc lên. Ngay dưới chân núi là giếng bé dại, có tên giếng Mũi Voi. Giếng sâu khoảng 2m, đã được xây bó bờ gạch và xi măng bao quanh. Người dân tương truyền giếng không khi nào cạn nước.
Tọa lạc ở núi Dành là đền Dành, công trình văn hoá tín ngưỡng của nhân dân địa phương. Quần thể đền Dành gồm 3 đền: Đền Trình (dưới chân núi), đền Thượng (trên đỉnh núi) và đền Hạ (khu vực lưng chừng núi). Đền Dành thờ thần Cao Sơn, Quý Minh, khi sống là những vị tướng tài giỏi, thác đi trở thành những vị thần linh thiêng, hiển thánh lại âm phù, giúp dân trừ tai diệt họa, được nhân dân nhiều đời thờ phụng. Không ai biết chính xác đền Dành được xây dựng từ khi nào nhưng căn cứ vào những tài liệu hiện vật di tích như cột đá, bát hương cổ, đồ tế khí, ngai thờ còn lưu giữ trong đền... thì công trình này được xây dựng từ thời Lê thế kỷ XVIII.
Không ai biết chuẩn chỉnh đền Dành được thành lập từ bao giờ nhưng địa thế căn cứ vào các dữ liệu hiện vật di tích như cột đá, bát hương cổ, đồ tế khí, ngai thờ còn lưu giữ trong đền… thì dự án công trình đó được thành lập từ thời Lê thế kỷ XVIII.
Trải qua nhiều quy trình tiến độ thăng trầm của lịch sử, đặc thù là trong cuộc kháng chiến chống Pháp, ngôi đền đã bị phá hủy đi nhiều, đã hết nguyên vẹn như xưa. Tuy nhiên, nhân dân địa điểm đây đã quá nhiều lần trùng tu, tái tạo, ngôi đền đã khang trang, xinh tươi hơn nhưng vẫn còn đánh dấu nhiều nét cổ kính, cá biệt.
Đặc biệt, đền Dành hiện nay được cấp ủy, chính quyền và nhân dân địa phương xây dựng lại vào năm 2017 với quy mô lớn hơn nhưng vẫn nằm trên cốt nền của ngôi đền cổ xưa theo lối kiến trúc kiểu hình chữ công, gồm tòa bái đường 3 gian nối với tòa hậu cung 2 gian bằng một dải ống muống.
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược nước ta, đền Dành và núi Dành là trạm tiền tiêu để bộ đội ta phục kích bảo vệ vùng tự do. Cũng tại nơi đây, vào ngày 13/4/1950 có 2 chiến sĩ du kích là Nguyễn Bá Giai và Nguyễn Đình Khái đã anh dũng hy sinh trong khi làm nhiệm vụ cảnh giới canh gác tiền tiêu
Sản vật của Núi Dành – Bắc Giang
Tới với Khu di tích núi Dành, du khách không riêng gì được chiêm ngưỡng cảnh quan bao la cao thượng mà còn được nghe câu truyện lưu truyền trong dân gian về sản vật tiến Vua-sâm Nam của các cư dân địa điểm đây. Chuyện kể rằng, ở 1 đỉnh núi nọ có hai mẹ con lệ thuộc vào nhau mà sống. Một hôm, người mẹ đột nhiên lâm bệnh nặng nhưng nhà không còn tiền chạy chữa. Anh thiếu niên đành lên núi tìm thuốc chữa bệnh cho mẹ. Đi đến gần tối vẫn chưa được gì, anh chàng ngồi nghỉ rồi ngủ thiếp đi dưới một gốc cây đại thụ lớn ở lưng chừng núi Dành.
Trong cơn mơ, anh cảm thấy mình kiếm được gốc sâm cứu mẹ. Tỉnh giấc, bàn tay vẫn nắm chặt một thân dây rất bé dại. Đẩy lên ngửi, chàng mới hay tôi đã tìm ra cây sâm tiên nên vội đào củ đem về sắc thuốc cho mẹ uống. Được uống sâm quý, người mẹ thời gian sau liền khỏi ốm.
Công dụng của loài sâm quý này càng cũng biến thành ly kỳ, thích thú hơn và được ví như “tiên dược” khi cứu mẹ vua Tự Đức là Hoàng Thái Hậu Từ Dũ (Từ Dụ) sáng mắt quay trở về. Chuyện kể rằng thời vua Tự Đức, mẹ vua bị loà mắt. Thương mẹ, hoàng đế đã tìm mọi thảo dược quý hiếm tương tự như các bậc lang y tài năng hiện nay cứu chữa song bệnh càng ngày càng nặng.
Những lang y kỳ tài, các phương thuốc hay đều đã sử dụng cả nhưng không còn công dụng. Vào tầm nhà Vua tuyệt vọng, một vị quan dâng lên một loài sâm quý tại vùng núi Dành. Chẳng ngờ, sâm quý như thuốc tiên đã hỗ trợ hai con mắt thân mẫu hoàng đế sáng lại. Vì vậy nên mới có câu ca: Sâm Nam đình đám núi Dành/Chữa loà cho mắt lại lành như xưa”.
Cũng từ đó, sâm núi Dành được ví như kỳ thảo, “tiên dược”, biến thành sản vật tiến Vua hàng năm. Quan lại bản địa ra sức search sâm Nam làm quà biếu cấp trên và triều đình. Người dân bản địa vì cuộc đời mưu sinh cũng đổ bộ vào rừng tìm sâm bán dẫn đến thực trạng cạn kiệt.
Với mong muốn bảo tồn sản vật của địa phương, một số người dân đã mang giống sâm quý này về trồng trong vườn nhà. Ở xã Liên Chung hiện có khoảng 5 ha trồng sâm Nam. Ông Nguyễn Tiến Khương, Chủ tịch UBND xã Liên Chung cho biết: Địa phương đang xúc tiến thành lập HTX sản xuất sâm Nam núi Dành và lựa chọn địa điểm để giới thiệu, quảng bá sản phẩm này tới du khách thập phương.
Lễ hội Núi Dành – Bắc Giang
Khu vực núi Dành xưa có lễ hội Bảo Lộc Sơn đình đám khắp vùng. Vào đầu thế kỷ XIX, Bảo Lộc Sơn là một tổng thuộc huyện Yên Thế, phủ Lạng Giang gồm 4 xã: Bảo Lộc Sơn, Chung Sơn, Tưởng Sơn và Kim Tràng. Lễ hội Bảo Lộc Sơn hàng năm tổ chức vào trong ngày 16, 17 tháng Giêng, giữa trung tâm tại quần thể di tích đình Um Ngò, xã Việt Lập.
Lễ hội chính là ngày hội tứ đình, nói một cách khác là tứ giáp, đặc thù của các dòng họ: Thân, Giáp Nguyễn và Đồng…ở 4 làng: Kim Tràng, Khoát, Nguyễn và Um Ngò. 4 làng này còn có 4 ngôi đình, thờ 4 vị Thành Hoàng. Sau khi các làng Nguyễn, Kim Tràng, Khoát mở hội, thì rước kiệu về đình Um Ngò mở hội vào trong ngày 16 và 17 tháng Giêng, để rồi từ đó rước kiệu lên nghè Cả trên đỉnh núi Dành làm lễ khởi đầu cho 1 năm. 4 lễ hội làng tụ lại thành lễ hội Bảo Lộc Sơn.
Phần hội gồm các game show như đu cây, chọi gà, đấu vật, thả diều… Những ước mong cầu mưa gió thuận hòa, dân khang vật thịnh. Lễ hội Bảo Lộc Sơn được khôi phục lần đầu năm mới 1996. Năm 2019, UBND xã Việt Lập liên tục tổ chức khôi phục lại lễ hội Bảo Lộc Sơn.
Khu vực núi Dành xưa có lễ hội Bảo Lộc Sơn nổi tiếng khắp vùng. Đầu thế kỷ XIX, Bảo Lộc Sơn là một tổng thuộc huyện Yên Thế, phủ Lạng Giang gồm 4 xã: Bảo Lộc Sơn, Chung Sơn, Tưởng Sơn và Kim Tràng. Lễ hội Bảo Lộc Sơn hàng năm tổ chức vào ngày 16, 17 tháng Giêng, trung tâm tại quần thể di tích đình Um Ngò, xã Việt Lập. Lễ hội này là ngày hội tứ đình, còn gọi là tứ giáp, đặc trưng của các dòng họ: Thân, Giáp Nguyễn và Đồng…ở 4 làng: Kim Tràng, Khoát, Nguyễn và Um Ngò. 4 làng này có 4 ngôi đình, thờ 4 vị Thành Hoàng. Sau khi các làng Nguyễn, Kim Tràng, Khoát mở hội, thì rước kiệu về đình Um Ngò mở hội vào ngày 16 và 17 tháng Giêng, để rồi từ đó rước kiệu lên nghè Cả trên đỉnh núi Dành làm lễ mở đầu cho một năm. 4 lễ hội làng tụ lại thành lễ hội Bảo Lộc Sơn. Phần hội gồm những trò chơi như đu cây, chọi gà, đấu vật, thả diều... Những ước mong cầu mưa gió thuận hòa, dân khang vật thịnh. Lễ hội Bảo Lộc Sơn được khôi phục lần đầu năm 1996. Năm 2019, UBND xã Việt Lập tiếp tục tổ chức khôi phục lại lễ hội Bảo Lộc Sơn.
Song song với văn hóa truyền thống cổ truyền truyền thống cổ truyền, văn hóa truyền thống cổ truyền ẩm thực ăn uống địa điểm đây cũng đình đám gần xa với dòng sản phẩm nem nướng Liên Chung. Nem là đồ ăn thân thuộc của các cư dân Việt Nam, được thiết kế thịt lợn sống, xong để lên men. Nem Liên Chung đặc thù ở đoạn trước khi ăn phải nước trên than củi (ngày nay có khả năng nước bằng điện, ga, lò vi sóng). Khi đó thịt lợn trộn thính để lên nem được thiết kế chín từ nhiệt tạo nên một mừi hương không còn lẫn vào đâu được.
